میزان گردش مالی تجارت الکترونیک در دنیا در سال ۲۰۱۲ میلادی ۸۰۲ میلیارد دلار بوده است. با توجه به نو پا بودن تجارت الکترونیک در ایران و این گردش مالی بالا در سال، می‌توان دریافت که این حوزه برای کارآفرینی و سرمایه‌گذاری بسیار مناسب است.
به همین دلیل، باید ابتدا فناوری اطلاعات را در حوزه تجارت الکترونیک گام به گام بررسی کنیم و شناخت کافی در این حوزه بدست آوریم. برای تعریف فناوری اطلاعات تعریف چند واژه کلیدی ضروری است.
سامانه: مجموعه‌ای از مولفه‌های مرتبط به هم که برای رسیدن به یک هدف مشترک تلاش می‌کنند.
سامانه اطلاعاتی: سامانه‌ای که درون آن اطلاعات و داده وجود داشته و از آنها استفاده می‌شود.
تعاریف زیادی از فناوری اطلاعات در دنیا وجود دارد، اما در اینجا به تعریف رسمی انجمن فناوری اطلاعات آمریکا اشاره می‌کنیم.
فناوری اطلاعات چیست؟
طبق تعریف انجمن فناوری اطلاعات آمریکا (ITAA) فناوری اطلاعات به مطالعه، طراحی، پیاده سازی، توسعه، کاربرد، مدیریت و پشتیبانی سامانه‌های اطلاعاتی مبتنی بر رایانه می‌پردازد. به زبان ساده‌تر محل برخورد دو حوزه اطلاعات و رایانه، فناوری اطلاعات را تشکیل داده است.
تجارت الکترونیک چیست؟
لازم به توضیح است که به دلیل استفاده از واژه تجارت الکترونیک به جای کسب‌وکار الکترونیک در جامعه، ما هم از تجارت الکترونیک استفاده می‌کنیم، اما تعریفی که در ذیل آورده شده است در حقیقت تعریف کسب‌وکار الکترونیک است.
تجارت الکترونیک شامل فرآیند خرید، فروش، انتقال یا تبادل کالا، خدمات یا اطلاعات درون شبکه‌های رایانه‌ای نظیر اینترنت است.
در تجارت الکترونیک گروه‌های متفاوت کاری نظیر دولت، کسب‌وکارها، مصرف‌کنندگان و… باهم در ارتباط هستند. ارتباط الکترونیکی این گروه‌ها بر بستر شبکه‌های رایانه‌ای را تراکنش در تجارت الکترونیک می‌گوییم. انواع گوناگونی تراکنش در تجارت الکترونیک وجود دارد که در اینجا به بررسی پر استفاده‌‌ترین آنها می‌پردازیم.
کسب‌وکار با کسب‌وکار (B2B): در این نوع تراکنش، فروشنده و خریدار هر دو کسب‌وکارهای تجاری هستند و در بستر تجارت الکترونیک با هم در ارتباطند. برای مثال فروش نرم افزار به صورت انبوه به کسب‌وکارها از طریق اینترنت در این دسته قرار می‌گیرد.
کسب‌وکار با مصرف کننده (B2C): در این نوع تراکنش فروشنده کسب‌وکار تجاری و خریدار فردی حقیقی است. برای مثال خرید کالا یا خدمات توسط افراد حقیقی از تارنمای فروشگاه‌ها در این دسته قرار می‌گیرد.
مصرف کننده با کسب‌وکار (C2B): در این نوع تراکنش مشتری ویژگی‌های خاصی برای محصول یا خدمت خود سفارش می‌دهد و کسب‌وکارهای تجاری آن محصول یا خدمت را تولید می‌کنند. برای مثال خرید خودرو سفارشی از تارنمای خودرو سازان در این دسته قرار می‌گیرد.
مصرف کننده با مصرف‌کننده (C2C): در این نوع تراکنش فروشنده و خریدار هر دو افراد حقیقی هستند و با هم تبادل محصول و بهای آن را دارند. برای مثال خرید و فروش کالاهای کارکرده توسط افراد حقیقی بر روی اینترنت در این دسته قرار می‌گیرد.
دولت با کسب‌وکار (G2B): در این نوع تراکنش دولت ارتباط خود با کسب‌وکارها را از طریق تجارت الکترونیک فراهم می‌کند. برای مثال انجام امور مالیاتی و پرداخت مالیات توسط کسب‌وکارها در اینترنت در این دسته قرار می‌گیرد.
دولت و شهروندان (G2C): در این نوع تراکنش دولت رابطه خود با شهروندان را از طریق تجارت الکترونیک برقرار می‌کند. برای مثال رویت و پرداخت قبوض دولتی از طریق اینترنت در این دسته قرار می‌گیرد.
همکاری الکترونیکی (c-commerce): در این نوع تراکنش همکاری‌های تجاری بر بستر شبکه‌های رایانه‌ای انجام می‌شود. برای مثال ارتباط الکترونیکی با زنجیره تامین در این دسته قرار می‌گیرد.
تجارت سیار (m-commerce): تجارت الکترونیکی که در محیط بی‌سیم انجام گیرد، تجارت سیار نام دارد. برای مثال پرداخت بهای خرید از طریق تلفن همراه در این دسته قرار می‌گیرد.
مدل‌های تجارت الکترونیک و روش‌های
پیاده سازی
هر یک از تراکنش‌های بالا در یک یا چند مدل تجاری به اجرا در می‌آیند. این مدل‌ها روش‌هایی هستند که شرکت‌ها با اجرایی کردن آنها کسب درآمد می‌کنند. مرسوم‌ترین مدل‌ها که امروزه برخی از آنها در کشور عزیزمان نیز مورد توجه و استفاده فراوان هستند به شرح زیر هستند.
فروش مستقیم آنلاین: در این مدل تولیدکنندگان یا
خرده فروشان به طور مستقیم محصول خود را به مصرف‌کنندگان می‌فروشند. این مدل برای محصولات الکترونیکی بسیار کارآمد است. اما امروزه در حوزه‌های زیادی از کسب‌وکار از آن استفاده می‌شود، برای مثال یک کارخانه خودرو سازی با راه‌اندازی تارنمای فروش می‌تواند محصولات خود را مستقیم به مصرف‌کنندگان بفروشد.
قیمت مصرف‌کننده: در این مدل مصرف‌کنندگان میزان پولی که حاضر هستند برای یک محصول بپردازند را پیشنهاد می‌دهند و واسطه‌های فروش تلاش می‌کنند قیمت تولید کنندگان و
مصرف کنندگان را به هم نزدیک و با هم منطبق کنند.
بهترین قیمت: در این مدل مصرف کننده محصول و ویژگی‌های مورد نیاز خود را تعیین می‌کند، سپس واسطه فروش از بین تولیدکنندگان کمترین قیمت مورد نیاز مصرف کننده را به او پیشنهاد می‌دهد.
فروش وابسته: فروشندگان تبلیغات یا نشان تجاری خود را درون تارنمای شرکت‌های همکار خود قرار می‌دهند. با ورود به تارنمای فروشنده و خرید توسط آن نشان تجاری یا تبلیغ درصدی از مبلغ دریافتی به شرکت همکار تعلق می‌گیرد.
خرید گروهی: در این مدل خریداران نیازهای کم خود را با هم جمع می‌کنند تا جمع این نیاز‌ها به حجم زیاد و مناسبی
(با توجه به نوع محصول و بازار) برسد، سپس به طور یکجا این سفارش کلی از تهیه‌کننده آن خریداری می‌شود و این خرید شامل تخفیف خرید عمده شده که باعث بهره‌مندی خریداران کوچک از این تخفیف می‌شود.
مزایده یا حراج معکوس: در این مدل که تراکنش مصرف‌کننده با مصرف کننده (C2C) در آن متداول است، در یک تارنما افراد کالاهای کارکرده خود را برای فروش قرار می‌دهند و بعد از مدت زمان مشخصی آن کالا به بالاترین پیشنهاد قیمت فروخته می‌شود.
سفارشی سازی: در این مدل مصرف کننده با ورود به تارنمای تولید کننده تمام نیازهای خود را اعلام و یک محصول منحصر به فرد سفارش می‌دهد. سامانه تولیدکننده به صورت آنلاین قیمت محصول را محاسبه و به سفارش‌دهنده برای ثبت نهایی اعلام می‌کند.
بازار و بورس الکترونیک: در این مدل بازار برای فروش کلی و جزئی و حتی بورس الکترونیکی روی اینترنت برپا می‌شود و کلیه مبادلات و اخبار مربوطه به صورت غیر حضوری و الکترونیکی انجام می‌پذیرد.
بهبود زنجیره تامین: در این مدل یک تولید کننده با ایجاد شبکه محلی یا یک تارنما، اطلاعات تامین کنندگان خود را بین آنها به اشتراک می‌گذارد. این کار باعث کاهش تاخیرها، روان شدن فرآیندهای زنجیره تامین و بهبود عملکرد تامین‌کنندگان و در نتیجه کاهش هزینه‌ها می‌شود.